Cuộc Đời Của Đức Giáo Hoàng Phanxicô: Vị Giáo Hoàng Của Lòng Thương Xót và Người Nghèo Đã Qua Đời ở Tuổi 88

Đức Giáo hoàng Phanxicô là người đã dành trọn cuộc đời mình để cúi xuống với những phận đời bé mọn, vị mục tử có nụ cười hiền và ánh mắt luôn trĩu nặng yêu thương, đã lặng lẽ trở về Nhà Cha. Ngài, biểu tượng sống động của lòng khiêm hạ và tình yêu thương không biên giới, đã trút hơi thở cuối cùng vào sáng Thứ Hai Phục Sinh, ngày 21 tháng 4 năm 2025, hưởng thọ 88 tuổi.

Ngay khi thông báo chính thức từ Vatican được vang lên, tiếng chuông nhà thờ khắp Rome đã đổ hồi trong tiếc nuối, hòa cùng dòng thác những lời thương tiếc từ các nhà lãnh đạo, từ mọi nẻo đường thế giới, dồn dập tuôn về. Tiếng chuông ấy như là tiếng lòng thổn thức của hàng triệu con tim cảm thấy mất đi một điểm tựa, một niềm an ủi lớn lao. Vị Giáo hoàng Mỹ Latinh đầu tiên, người dẫn dắt Giáo hội Công giáo từ năm 2013, đã khép lại hành trình trần thế, để lại di sản về một Giáo hội gần gũi hơn với nỗi đau con người, một tiếng nói không mệt mỏi cho người nghèo, cho hòa bình và công lý.

Sự ra đi của ngài đó là khoảnh khắc thế giới cảm thấy trống vắng đi một la bàn đạo đức, mất đi một biểu tượng của lòng nhân ái, một người cha tinh thần luôn dang rộng vòng tay ôm lấy cả những phận đời bị lãng quên, những tâm hồn đơn độc giữa dòng đời xuôi ngược. Khoảng trống ngài để lại là vô cùng lớn lao.

Tiểu Sử Và Những Ngày Cuối Đời Trước Khi Ra Đi Của Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Nhìn lại cuộc đời của Đức Giáo hoàng Phanxicô 

Đức Giáo hoàng Phanxicô có tên khai sinh là Jorge Mario Bergoglio, sinh năm 1936 tại Buenos Aires, Argentina. Ngài được bầu làm Giáo hoàng thứ 266 của Giáo hội Công giáo La Mã vào ngày 13 tháng 3 năm 2013, trở thành vị giáo hoàng đầu tiên trong lịch sử đến từ châu Mỹ Latinh và cũng là vị giáo hoàng đầu tiên xuất thân từ Dòng Tên. Trong 12 năm giữ ngôi vị Giáo hoàng, ngài nổi tiếng với sự khiêm nhường, gần gũi với dân chúng và tinh thần cải cách, nỗ lực thúc đẩy hiện đại hóa Giáo hội, quan tâm đến công bằng xã hội, các vấn đề môi trường và ủng hộ việc bao dung các nhóm người bên lề xã hội.

Trước khi thế giới biết đến ngài với cái tên Phanxicôvị Giáo hoàng giản dị đến từ tận cùng thế giới – Jorge Mario Bergoglio đã có một hành trình dài, đầy thăng trầm và thử thách, một cuộc đời được định hình bởi đức tin, sự phục vụ, những lựa chọn khó khăn và một tình yêu sâu sắc dành cho những người nghèo khổ và bị lãng quên. Hành trình ấy bắt đầu từ khu phố Flores bình dị ở Buenos Aires, Argentina, và đã dẫn dắt ngài qua những giai đoạn quan trọng, hun đúc nên con người sẽ trở thành vị Giáo hoàng đầu tiên của Dòng Tên và châu Mỹ Latinh.

Những năm tháng đầu đời của Đức Giáo hoàng Phanxico từ cậu bé khu phố Flores đến nhà lãnh đạo tinh thần công giáo với trái tim gần gũi người nghèo

Jorge Mario Bergoglio chào đời ngày 17 tháng 12 năm 1936, là con cả trong một gia đình Công giáo gốc Ý nhập cư gồm năm anh chị em. Cha ngài, ông Mario José, là một nhân viên kế toán đường sắt, còn mẹ ngài, bà Regina María Sívori, quán xuyến công việc nội trợ. Tuổi thơ của ngài gắn liền với khu phố Flores, nơi ngài lớn lên trong một môi trường đức tin giản dị nhưng mạnh mẽ, đặc biệt chịu ảnh hưởng từ người bà nội, Rosa Vassallo.

Thời niên thiếu, ngài không hề có ý định đi tu ngay lập tức. Ngài theo học và tốt nghiệp trường kỹ thuật với chuyên ngành hóa học. Để phụ giúp gia đình và trang trải cuộc sống, ngài đã làm nhiều công việc khác nhau, từ quét dọn trong nhà máy đến những giai thoại về việc làm bảo vệ quán bar là những kinh nghiệm đời thường sau này giúp ngài có cái nhìn gần gũi và thấu cảm với cuộc sống của người lao động.

Một biến cố lớn xảy ra năm ngài 21 tuổi: một cơn bạo bệnh viêm phổi và viêm màng phổi nghiêm trọng suýt cướp đi mạng sống ngài, buộc các bác sĩ phải phẫu thuật cắt bỏ một phần lá phổi phải. Trải nghiệm cận tử này không chỉ ảnh hưởng vĩnh viễn đến sức khỏe thể chất mà đã góp phần củng cố quyết tâm dâng hiến cuộc đời cho một mục đích cao cả hơn. Trước đó, vào năm 17 tuổi, trong một lần đi xưng tội vào ngày lễ Thánh Matthêu, ngài đã cảm nhận rõ rệt tiếng Chúa mời gọi.

Quá trình đào tạo dài lâu và khắt khe của Jorge Bergoglio đến khi thụ phong linh mục và tuyên khấn trọn

Sau khi vào chủng viện giáo phận một thời gian ngắn, Bergoglio quyết định gia nhập Dòng Tên vào tháng 3 năm 1958. Ngài bị cuốn hút bởi sự kết hợp giữa đời sống thiêng liêng sâu sắc, dấn thân tri thức và tinh thần truyền giáo mạnh mẽ của dòng tu do Thánh Inhaxiô Loyola sáng lập.

Quá trình đào tạo của một tu sĩ Dòng Tên nổi tiếng là dài lâu và khắt khe. Ngài trải qua giai đoạn nhà tập ở Chile, học các môn khoa học nhân văn, sau đó trở về Argentina để hoàn thành chương trình cử nhân Triết học tại Trường Cao đẳng San José ở San Miguel. Tiếp đó là giai đoạn thực tập tông đồ (regency), ngài dạy văn học và tâm lý học tại các trường trung học của Dòng. Từ năm 1967 đến 1970, ngài theo học Thần học cũng tại San Miguel.

Ngày 13 tháng 12 năm 1969, Jorge Mario Bergoglio được thụ phong linh mục. Sau đó, ngài tiếp tục hoàn thành giai đoạn đào tạo cuối cùng (tertianship) ở Tây Ban Nha và tuyên khấn trọn vào Dòng Tên ngày 22 tháng 4 năm 1973, chính thức trở thành một thành viên cốt cán của Dòng.

Nhiệm kỳ giám tỉnh Dòng Tên đầy thử thách: Cha Bergoglio và những cáo buộc trong giai đoạn Chiến tranh Bẩn thỉu

Ngay sau khi khấn trọn, ở độ tuổi còn rất trẻ (36), Cha Bergoglio được bổ nhiệm làm Giám tỉnh Tỉnh Dòng Tên Argentina. Đây là một trọng trách lớn lao, đặc biệt khi nhiệm kỳ của ngài (1973-1979) trùng với một trong những giai đoạn đen tối và bạo lực nhất lịch sử đất nước thời kỳ cai trị của chế độ độc tài quân sự và “Chiến tranh Bẩn thỉu”.

Trong bối cảnh đàn áp chính trị tàn bạo, vai trò lãnh đạo của Cha Bergoglio trở thành tâm điểm của những tranh cãi kéo dài. Ngài đối mặt với cáo buộc nghiêm trọng nhất liên quan đến vụ bắt cóc và tra tấn hai linh mục Dòng Tên, Orlando Yorio và Franz Jalics, những người phục vụ tại các khu ổ chuột. Một số người cho rằng Cha Bergoglio đã không bảo vệ họ đủ mức, thậm chí ngầm rút lại sự bảo trợ của Dòng, khiến họ trở thành mục tiêu của chính quyền.

Tuy nhiên, Cha Bergoglio luôn bác bỏ những cáo buộc này. Ngài khẳng định đã hành động một cách kín đáo và thận trọng trong bối cảnh nguy hiểm để bảo vệ các tu sĩ của mình, bao gồm việc trực tiếp gặp gỡ các tướng lĩnh quân đội để vận động trả tự do cho hai cha Yorio và Jalics, cũng như che giấu và giúp đỡ nhiều người khác bị truy lùng trốn thoát. Dù các cuộc điều tra sau này không tìm thấy bằng chứng buộc tội ngài, giai đoạn này vẫn phủ một bóng mờ phức tạp lên tiểu sử của ngài. Chính ngài sau này cũng nhìn nhận rằng phong cách lãnh đạo “độc đoán” thời trẻ của mình đã gây ra những vấn đề.

Sau nhiệm kỳ Giám tỉnh đầy sóng gió, Cha Bergoglio trở lại làm Viện trưởng Trường Cao đẳng San José cho đến năm 1986. Sau đó, ngài được cử sang Đức để hoàn thành luận án tiến sĩ về nhà thần học Romano Guardini, nhưng công trình này dang dở. Khi trở về Argentina, ngài không được bổ nhiệm vào các vị trí lãnh đạo trung ương mà được cử đến Córdoba, sống lặng lẽ với vai trò linh hướng và cha giải tội.

Giai đoạn này thường được xem là thời kỳ lưu đày nội bộ hoặc ít nhất là một giai đoạn trầm lắng, có thể xuất phát từ những căng thẳng còn tồn tại trong Dòng Tên hoặc đơn giản là một thời gian cần thiết để ngài suy tư, cầu nguyện và tái định hướng sau những năm tháng đầy áp lực. Dù lý do là gì, đây là khoảng thời gian quan trọng để ngài đào sâu đời sống nội tâm.

Người mục tử của Buenos Aires dấu ấn giản dị, gần người nghèo và bênh vực công lý của Hồng y Bergoglio.

Sự nghiệp của Cha Bergoglio có bước ngoặt lớn vào năm 1992 khi Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II bất ngờ gọi ngài trở lại từ Córdoba và bổ nhiệm làm Giám mục Phụ tá Tổng Giáo phận Buenos Aires. Đây là sự khởi đầu cho hơn 20 năm phục vụ không mệt mỏi của ngài tại thủ đô Argentina. Ngài nhanh chóng được bổ nhiệm làm Tổng Giám mục Phó (1997) và kế vị Hồng y Quarracino làm Tổng Giám mục Buenos Aires vào tháng 2 năm 1998.

Với cương vị Tổng Giám mục và sau đó là Hồng y (từ năm 2001), Jorge Mario Bergoglio đã để lại dấu ấn sâu đậm:

• Một Hồng y của người nghèo: Ngài nổi tiếng khắp Argentina và cả trong Giáo hội với lối sống cực kỳ giản dị, gần gũi. Ngài từ chối các đặc quyền xa hoa, chọn ở trong một căn hộ bình thường, tự nấu ăn và thường xuyên đi lại bằng xe buýt. Hình ảnh vị Tổng Giám mục đi bộ hoặc đi xe buýt đến thăm các khu ổ chuột trở nên quen thuộc.
• Trái tim mục tử: Ngài nhấn mạnh đến lòng thương xót, sự gặp gỡ cá nhân và ưu tiên chăm sóc những người yếu thế, bị gạt ra bên lề xã hội. Ngài mạnh mẽ ủng hộ các linh mục dấn thân phục vụ tại các “villas miserias”.
• Tiếng nói công bằng xã hội: Ngài không ngần ngại lên tiếng phê bình những bất công xã hội, tham nhũng chính trị và những tác động tiêu cực của chủ nghĩa tư bản vô độ, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế của Argentina.
• Ảnh hưởng quốc tế: Uy tín và tầm nhìn mục vụ của ngài vượt ra khỏi Argentina. Ngài đóng vai trò then chốt trong Hội nghị các Giám mục Mỹ Latinh tại Aparecida (Brazil, 2007), nơi tinh thần “môn đệ truyền giáo” và ưu tiên người nghèo được nhấn mạnh mạnh mẽ trong văn kiện cuối cùng do ủy ban của ngài soạn thảo.

Sự chuẩn bị cho sứ vụ Giáo hoàng Phanxicô vị thế Hồng y Bergoglio qua các mật nghị và hành trình cuộc đời

Trong Mật nghị Hồng y năm 2005, Hồng y Bergoglio đã được xem là một ứng cử viên tiềm năng, nhận được sự ủng hộ đáng kể. Mặc dù không được chọn vào thời điểm đó, vị thế và sự kính trọng dành cho ngài trong Hồng y đoàn tiếp tục tăng lên. Ngài được biết đến như một người có chiều sâu tâm linh, kinh nghiệm mục vụ phong phú và một tầm nhìn cải cách ôn hòa cho Giáo hội.

Khi Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI bất ngờ từ nhiệm vào tháng 2 năm 2013, Hồng y Jorge Mario Bergoglio, ở tuổi 76, bước vào Mật nghị Hồng y với tư cách là một nhân vật được nhiều người kỳ vọng có thể mang lại một luồng gió mới cho Giáo hội đang đối mặt với nhiều thách thức.

Cuộc đời của Jorge Mario Bergoglio là một minh chứng cho thấy Thiên Chúa có thể hoạt động qua những con người bình dị, với những điểm mạnh và cả những giới hạn. Từ cậu bé nhập cư đến vị linh mục Dòng Tên, nhà lãnh đạo đối mặt thử thách, vị Tổng Giám mục của người nghèo, tất cả đã chuẩn bị cho ngài bước vào sứ vụ cao cả nhất vào ngày 13 tháng 3 năm 2013, khi ngài xuất hiện trên ban công Đền thờ Thánh Phêrô, không phải với tư cách Hồng y Bergoglio, mà là Giáo hoàng Phanxicô.

Đức Giáo hoàng Phanxicô đã qua đời vào ngày 21 tháng 4 năm 2025 (Thứ Hai Phục Sinh) tại Nhà Thánh Marta (Casa Santa Marta) ở Vatican, hưởng thọ 88 tuổi. Thông tin này đã được Vatican xác nhận chính thức vào lúc 7:35 sáng theo giờ địa phương. Vatican đã công bố tin này qua một tuyên bố bằng video do Hồng y Kevin Farrell đại diện phát hành.

Sự qua đời của Đức Giáo hoàng Phanxicô đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên. Vatican đã tuyên bố khởi động Mật nghị Hồng y (Conclave), do Hồng y đoàn bầu chọn vị Giáo hoàng kế nhiệm. Tín hữu Công giáo trên toàn thế giới đang bày tỏ lòng tiếc thương trước sự ra đi của Đức Phanxicô và tưởng nhớ những ảnh hưởng sâu sắc của ngài đối với Giáo hội và thế giới.

Những ngày thành cuối đời của Đức Giáo hoàng Phanxicô hết lòng phụng vụ giáo dân của mình

Trước khi qua đời, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã phải nhập viện năm tuần (từ ngày 14 tháng 2 đến ngày 23 tháng 3) do bị viêm phổi nặng cả hai bên, trong thời gian đó tình trạng của ngài nguy kịch, suýt mất mạng hai lần. Phổi của ngài bị tổn thương do nhiễm trùng, chức năng cơ hô hấp bị hạn chế, và sau khi xuất viện, ngài tiếp tục nghỉ ngơi tại Nhà Thánh Marta. Mặc dù phim chụp X-quang ngực đầu tháng 4 cho thấy phổi có cải thiện đôi chút, khả năng vận động, giọng nói và hơi thở cũng hồi phục phần nào, ngài vẫn cần sử dụng oxy qua ống thông mũi.

Chỉ vừa mới vào ngày 20 tháng 4 (Chúa Nhật Phục Sinh), ngài vẫn chủ sự nghi thức ban phép lành tại Quảng trường Thánh Phêrô và gặp gỡ Phó Tổng thống Hoa Kỳ JD Vance, cho thấy tình trạng sức khỏe có phần khá hơn.

Mặc dù Vatican không công bố rõ ràng nguyên nhân tử vong cụ thể, nhưng căn bệnh viêm phổi cả hai bên mà Đức Giáo hoàng vừa trải qua có thể đã gây ra những tổn thương không thể hồi phục cho cơ thể ngài. Viêm phổi hai bên là một bệnh nhiễm trùng phổi nghiêm trọng, gây viêm và sẹo hóa phổi, ảnh hưởng đến chức năng hô hấp, đặc biệt ảnh hưởng lớn đến người cao tuổi và có tiền sử bệnh phổi như Đức Giáo hoàng. Khi còn trẻ, ngài đã bị cắt bỏ một phần phổi phải do viêm màng phổi, điều này khiến ngài dễ bị nhiễm trùng đường hô hấp hơn.

Ở tuổi 88, sức khỏe của Đức Giáo hoàng Phanxicô vốn đã mong manh. Ngoài các vấn đề về phổi, ngài còn bị đau đầu gối và hông (phải dùng xe lăn), có tiền sử phẫu thuật đục thủy tinh thể và gần đây bắt đầu sử dụng máy trợ thính. Trong thời gian nhập viện, ngài còn bị suy thận nhẹ và giảm tiểu cầu (cần truyền máu), cho thấy chức năng cơ thể đã suy giảm toàn diện.

Dù sức khỏe không tốt, Đức Giáo hoàng vẫn duy trì lịch làm việc bận rộn. Tháng 9 năm 2024, ngài đã hoàn thành chuyến công du 12 ngày tới bốn nước châu Á – Thái Bình Dương (bao gồm Singapore), đây là chuyến công du nước ngoài dài nhất trong triều đại của ngài. Ngoài ra, ngài không thích nghỉ ngơi, vẫn kiên trì làm việc trong thời gian nhập viện (như ký văn bản, bổ nhiệm giám mục), điều này có thể đã làm tăng gánh nặng cho cơ thể.

Mặc dù Đức Giáo hoàng đã được điều trị tích cực trong thời gian nhập viện (như thở oxy lưu lượng cao, nội soi phế quản để làm sạch dịch tiết), khả năng phục hồi của bệnh nhân cao tuổi là hạn chế, và nhiễm trùng có thể gây ra suy đa tạng.

Nghẹn Ngào Tiễn Biệt Đức Giáo Hoàng Phanxicô, Người Cha Khiêm Nhường Của Người Nghèo Khó

Giọng Hồng y Kevin Farrell run run, nén tiếng nghẹn, đọc lời tiễn biệt từ chính nơi trú ẩn khiêm cung Domus Santa Marta. Mái nhà đơn sơ ấy, giữa lòng Vatican hoa lệ, đã ôm ấp ngài suốt 12 năm, thay cho Điện Tông Tòa uy nghi mà xa cách.

“Vào lúc 7:35 sáng nay, Giám mục Rôma, Phanxicô, đã trở về Nhà Cha.”

Lời loan báo như một nhát cắt vô hình, xuyên qua tiếng chuông xé lòng đang thổn thức trên bầu trời Rome, cứa vào tâm khảm triệu triệu con tim. Ngài đã về.

Ngài về nhà Chúa sau 38 ngày giành giật sự sống nơi Bệnh viện Gemelli. Hơi thở mong manh chống chọi với cơn viêm phổi kép tàn khốc. Lá phổi không trọn vẹn từ thuở thanh niên ấy, đã gồng gánh biết bao nhiêu hơi thở cho những phận đời cùng khổ, đã cố gắng đến giây phút cuối cùng để san sẻ gánh nặng cho một thế giới quá nhiều lầm than. Dù lá phổi không vẹn tròn nhưng ngài đã dành trái tim tròn vẹn cả đời vì giáo dân của mình.

Chúa Nhật Phục Sinh chỉ một ngày trước khi đôi mắt ấy khép lại mãi mãi thân thể hao gầy, ánh nhìn có lẽ đã hướng về cõi xa xăm, nhưng ngài vẫn gắng gượng ra ban công Thánh Phêrô. Vẫn ban phép lành Urbi et Orbi. Vẫn nụ cười hiền từ cố hữu, dù mệt mỏi hằn sâu. Vẫn vòng xe popemobile chậm rãi quanh quảng trường, như một lời chào biệt đầy lưu luyến. Hình ảnh đó, như que diêm cuối cùng cháy lên rực rỡ trong gió lạnh, đẹp đến nao lòng, rồi lịm đi vào thinh không vĩnh hằng.

Ai còn nhớ câu chào Buonasera mộc mạc đêm mưa năm nào? Jorge Mario Bergoglio – người con Argentina mang dòng máu di dân đã dùng sự giản dị ấy phá tan lớp băng giá ngàn năm của quyền uy, thổi một luồng sinh khí ấm áp vào thể chế tưởng chừng khô cứng.

Ngài không chọn ngai vàng. Ngài chọn con đường đất bụi của những vùng ngoại vi lãng quên. Ngài không chỉ tìm đến người vô gia cư, người tị nạn, người cô thế… mà còn quỳ xuống bên họ. Không chỉ nói lời an ủi, mà còn nắm lấy bàn tay chai sạn, nhìn sâu vào đôi mắt ẩn chứa bao nỗi niềm, và nói bằng cả trái tim mình: “Trong mắt Cha trên trời, con chưa bao giờ mất đi giá trị.”

Ngài chọn tên Phanxicô tên của vị thánh nghèo khó Phanxicô Assisi, người nói chuyện với chim muông, người ôm lấy người bị phong cùi. Ngài đã mở toang cánh cửa Vatican vốn khép kín, không chỉ cho các nguyên thủ, mà cho cả những người tị nạn không còn mái nhà, những tù nhân không ai nhớ mặt, những mảnh đời mà thế giới ngoảnh mặt làm ngơ.

“Tôi là ai mà dám phán xét?” – Những lời ấy như một dòng nước mát, làm dịu đi nỗi đau bỏng rát của những tâm hồn bị khước từ, làm tan chảy những bức tường thành kiến lạnh lùng dựng lên quanh cộng đồng LGBTQ+. Ngài đã dám nói điều mà nhiều người né tránh: yêu thương không phải là tội lỗi.

Lèo lái con thuyền Giáo hội 2.000 năm tuổi giữa bão tố chưa bao giờ là dễ dàng. Gánh nặng của cả một lịch sử sai lầm, những vết nhơ tài chính, cơn địa chấn của khủng hoảng lạm dụng tình dục… tất cả đè trĩu lên đôi vai gầy yếu ấy. Ngài đã vấp ngã, đã bị chỉ trích, đã có những đêm dài thao thức trong cô tịch của Domus Santa Marta. Nhưng ngài chưa bao giờ quay lưng.

Ngài đã hành động: sa thải, thay đổi luật lệ, lập ủy ban, đối mặt trực tiếp với những nạn nhân mang vết thương lòng không bao giờ lành. Ngài đã can đảm, với tấm lưng ngày một còng xuống vì bệnh tật, đứng trước thế giới và nói lời sám hối, dù biết rằng lời xin lỗi không thể xóa đi quá khứ đau thương. Đôi mắt ngài nhìn thẳng, không run sợ, dù trái tim có lẽ đang rỉ máu.

Ngài giữ vững cột trụ đức tin, những giáo lý về chức tư tế, về sự sống thai nhi. Nhưng vòng tay ngài lại đủ rộng để ôm lấy thực tại phức tạp của con người. Ngài dứt khoát lên án án tử hình là một sự sỉ nhục phẩm giá, gọi vũ khí hạt nhân là phi luân. Ngài đã nâng đỡ, trao quyền cho phụ nữ trong những vai trò mà trước đây chỉ dành cho nam giới.

Bước chân ngài đã in dấu trên những mảnh đất gai góc nhất: từ thỏa thuận lịch sử với Trung Quốc đến vòng tay ôm Thượng phụ Chính thống giáo Nga, từ bán đảo Ả Rập đến Iraq tan hoang. Ngài chọn đối thoại thay vì đối đầu, chọn gieo mầm hòa bình giữa hận thù.

Và Laudato Si’ – đó không chỉ là một thông điệp, đó là tiếng kêu cứu thảm thiết của ngài cho “Ngôi nhà chung”, cho hành tinh đang oằn mình hấp hối dưới gót giày thờ ơ của con người. Một tiếng kêu vẫn còn vang vọng, day dứt khôn nguôi.

Ngài đã về Nhà Cha. Nhưng hình ảnh người mục tử với nụ cười hiền, đôi mắt trĩu nặng yêu thương và đôi vai gầy gánh vác cả thế giới, sẽ còn ở lại, khắc khoải trong tim những người ở lại. Một nỗi đau dịu dàng, một khoảng trống mênh mông không gì lấp đầy.

Chúng ta đau lòng, nhưng cũng mừng cho ngài vì sau tất cả những điều ngài gánh, ngài đã được thảnh thơi trong vòng tay Chúa.

Xin cảm ơn Đức Giáo hoàng Phanxicô người cha hiền hậu, người bạn đồng hành của nhân loại.

Rome hôm nay buồn. Thế giới hôm nay trống vắng. Nhưng di sản tình yêu mà ngài để lại sẽ còn mãi.